افزایش تنش‌های ایران و غرب در آستانه نشست شورای حکام آژانس؛ دو سناریوی پیش‌رو چیست؟

به گزارش اقتصادآنلاین، این قطعنامه در شرایطی مطرح می‌شود که دوره ۱۰ ساله قطعنامه ۲۲۳۱ به پایان رسیده و پرونده برجام عملاً از دستور کار آژانس کنار گذاشته شده است.

این در حالی است که هم‌زمان با افزایش فشار‌های سیاسی غرب، ایران تأکید دارد که همکاری خود با آژانس را در چارچوب الزامات پادمانی ادامه می‌دهد و ارائه قطعنامه جدید را اقدامی سیاسی و سوءاستفاده از سازوکار‌های بین‌المللی می‌داند.

افزایش فشار‌های سیاسی و واکنش تند ایران به پیش‌نویس قطعنامه

رضا نجفی، نماینده دائم ایران در آژانس، از ارائه پیش‌نویس قطعنامه جدیدی علیه برنامه هسته‌ای ایران به‌شدت انتقاد کرده و از اعضای شورای حکام خواسته است به آن رأی ندهند. او اقدام آمریکا، بریتانیا، فرانسه و آلمان را «سوءاستفاده از اکثریت عددی» برای تحمیل خواسته‌هایشان در وین توصیف کرده است.

این پیش‌نویس، که براساس برخی گزارش‌ها، بر مواردی، چون عدم دسترسی بازرسان به ارزیابی ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران در ماه‌های اخیر، پایبند نبودن ایران به تعهدات پادمانی و ضرورت اجرای پروتکل الحاقی تأکید می‌کند.

نجفی تأکید کرده است که غرب تلاش دارد «آنچه را که در نیویورک به‌دست نیاورد» از مسیر شورای حکام به ایران تحمیل کند.

اشاره او به شکست تلاش‌های آمریکا و اروپا برای اجماع‌سازی در شورای امنیت پس از فروپاشی سازوکار‌های برجامی است.

ادعاهای مدیرکل آژانس علیه ایران

گزارش اخیر رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، بر تنزل سطح همکاری ایران متمرکز است. گروسی در گزارش محرمانه خود مدعی شده که عدم دسترسی بازرسان برای پنج ماه متوالی، توان آژانس در راستی‌آزمایی مواد هسته‌ای ایران را «به‌طور قابل توجهی تضعیف کرده است.»

او در گفت‌و‌گو‌های خود با رسانه‌ها نیز تلاش کرده تا همچنان فضای فشار و اجماع‌سازی علیه برنامه هسته‌ای ایران را حفظ کند. او در آخرین مصاحبه‌اش گفته: «ایران نمی‌تواند عضو ان‌پی‌تی باشد، اما اجازه بازرسی را ندهد.»

با این حال، در مصاحبه‌ای در مقر سازمان ملل نیز گفته «ایران نه در گذشته و نه اکنون در مسیر ساخت سلاح هسته‌ای نیست». موضعی که نشان می‌دهد گروسی در عین فشار سیاسی، تلاش دارد تا روابط با ایران را نیز تا جای ممکن حفظ کند.

موضع ایران در برابر فشارهای غرب

ایران بار‌ها اعلام کرده که بازگشت قطعنامه‌های پیشابرجام، که در پی فعال‌سازی سازوکار حل اختلاف (اسنپ‌بک) مطرح شده‌اند، فاقد مشروعیت است. تهران می‌گوید همکاری با آژانس را مطابق «قانون اقدام راهبردی مجلس» و تنها در چارچوب الزامات پادمانی انجام می‌دهد.

چین و روسیه نیز در دو نامه مشترک از این مواضع ایران حمایت کردند و بازگشت تحریم‌های پیش از توافق هسته‌ای را غیرمشروع دانستند.

چرخش دستورکار در شورای حکام؛ حذف پرونده برجام

یکی از نکات مهم دستورکار نشست جدید شورای حکام، حذف کامل موضوعات مرتبط با برجام است. بر اساس اعلام دبیرخانه آژانس، با پایان دوره اجرایی قطعنامه ۲۲۳۱ در مهرماه ۱۴۰۴، مدیرکل دیگر وظیفه‌ای برای گزارش‌دهی درباره تعهدات برجامی ایران ندارد.

از این پس ایران در شورای حکام تنها در چارچوب «توافق‌نامه پادمان‌ها» بررسی می‌شود.

میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در وین، این تغییر را «ورود به شرایط جدید پیرامون برنامه هسته‌ای ایران» توصیف کرده است.

حملات نظامی، تعلیق توافق فنی و احیای قطعنامه‌های شورای امنیت

در خرداد ۱۴۰۴، حملات اسرائیل و آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران در جنگ دوازده روزه، منجر به تشدید بی‌سابقه اختلافات شد. در پی آن، اروپا فعال‌سازی سازوکار پس‌گشت را کلید زد و بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران را اعلام کرد. ایران نیز پس از فعال‌شدن مکانیسم حل اختلاف، تفاهم فنی با آژانس را که با میانجیگری مصر به دست آمده بود، متوقف کرد.

این سلسله تحولات، سطح اعتماد ایران به آژانس و غرب را به‌شدت کاهش داد و همکاری‌های پادمانی را محدود کرد.

پیامد‌های احتمالی نشست شورای حکام

نشست شورای حکام از ۲۶ آبان در وین آغاز می‌شود و چهارشنبه آینده قطعنامه علیه ایران به رأی گذاشته خواهد شد.

به نظر می‌رسد با توجه به شرایط پیش‌رو، دو سناریو درباره این نشست قابل پیش‌بینی است و البته پیامدهای هر سناریو می‌تواند برای آینده روابط ایران و غرب تعیین‌کننده باشد. 

در حالت اول، اگر این قطع‌نامه تصویب شود احتمال تشدید محدودیت‌های ایران در همکاری با آژانس وجود دارد. این در حالی است که مقامات ایران از جمله سخنگوی سازمان انرژی اتمی قبلاً هشدار داده‌اند در صورت «رفتار سیاسی» آژانس، ایران در سطح همکاری تجدیدنظر خواهد کرد.

اما سناریو دوم یعنی عدم تصویب قطع‌نامه علیه ایران، به معنای پیروزی نسبی دیپلماسی ایران است که می‌تواند مسیر تعامل فنی محدود را فعلا باز نگه دارد.

در هر دو حالت، حذف موضوعات برجامی از دستورکار و انتقال پرونده ایران به چارچوب پادمانی، آغاز مرحله‌ای تازه در پرونده هسته‌ای است.

چه خواهد شد؟

نشست جدید شورای حکام در زمانی برگزار می‌شود که پرونده هسته‌ای ایران وارد مرحله‌ای جدید و پیچیده شده است.

فشار سیاسی غرب برای تصویب قطعنامه، کاهش همکاری‌های فنی، پایان پرونده برجام در آژانس، و نزدیک شدن ایران و روسیه و چین، همگی نشان می‌دهد فضای تصمیم‌گیری پیش‌رو می‌تواند مسیر آینده این پرونده را برای ماه‌ها و شاید سال‌ها تعیین کند.

ایران تأکید دارد که این اقدام غرب سیاسی و خلاف تعهدات بین‌المللی است، اما در مقابل اروپا و آمریکا مدعی شفافیت بیشتر و مذاکره توافق چند جانبه با ایران هستند.

در چنین شرایطی، نشست پیش‌رو احتمالاً نقطه آغاز دور تازه‌ای از فشار‌ها و چانه‌زنی‌ها خواهد بود.