ایران در میان جنگ و صلح / حمله بعدی اسرائیل نزدیک است؟
اقتصاد آنلاین
24 آبان 1404
1۰8
به گزارش اقتصادآنلاین، پس از احیای تحریم‌های سازمان ملل در پی فعال شدن سازوکار اسنپ‌بک، دستگاه رسمی ایران تلاش دارد اثرات این محدودیت‌ها را کوچک جلوه دهد. تهران بر دو محور اصلی تأکید می‌کند: نخست، اینکه تحریم‌ها را فاقد وجاهت حقوقی می‌داند و دوم، اینکه اعلام می‌کند فشارهای اقتصادی موجود از این سطح فراتر نخواهد رفت.
وضعیت هسته‌ای ایران پس از فعال شدن مکانیسم ماشه پیچیده‌تر از گذشته شده است. هرچند انتشار این مقاله در رسانه‌های داخلی به معنای تأیید محتوای آن نیست، اما ابعاد و پیامدهای این تحول را تشریح می‌کند.
تحریم‌های بازگشته و خطر انزوای عمیق‌تر
پس از آنکه بریتانیا، فرانسه و آلمان در سپتامبر ۲۰۲۵ درخواست تمدید معافیت‌های ایران را در شورای امنیت رد و مکانیسم ماشه را فعال کردند، تمام تحریم‌های پیشین سازمان ملل دوباره برقرار شد. این وضعیت ایران را در آستانه شرایطی قرار می‌دهد که حتی می‌تواند سخت‌تر از یک دهه قبل باشد.
در مقابل، ایران با استناد به بند ۸ قطعنامه ۲۲۳۱ اعلام کرده تمام مفاد این قطعنامه از ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ منقضی شده است و بنابراین اقدام سه کشور اروپایی را غیرقانونی و فاقد اعتبار می‌داند.
ایران میان جنگ و صلح
ایران امروز در موقعیتی قرار گرفته که نمی‌توان آن را نه کاملاً جنگ و نه صلح دانست. حملات هوایی اسرائیل در ژوئن ۲۰۲۵ باعث شده تهران خود را برای سناریوهای مشابه آماده کند. با این حال، فشار اقتصادی رو به افزایش و کاهش توان بازسازی اقتصادی، همچنان چالش اصلی کشور است.
اگرچه بخش عمده تحریم‌ها بر برنامه‌های هسته‌ای و موشکی متمرکز است، اما بازگشت آنها تصویر ایران را به‌عنوان یک بازیگر سرکش در نگاه جامعه بین‌المللی تقویت می‌کند و حتی همکاری‌هایش با چین و روسیه را سخت‌تر می‌سازد.
تهدید قرار گرفتن ذیل فصل هفتم
چنانچه ایران ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد تعبیر شود، برخی کشورها می‌توانند اقدامات تنبیهی بیشتری را علیه تهران توجیه کنند؛ موضوعی که می‌تواند با اهداف امنیتی اسرائیل نیز هم‌راستا باشد.
واکنش سیاست داخلی شکاف عمیق میان دو رویکرد
با فعال‌سازی مکانیسم ماشه جریان تندرو در ایران نه‌تنها واکنش منفی نشان نداد، بلکه برخی نمایندگان مجلس آن را فرصتی برای تغییر مسیر دانستند و حتی از آن استقبال کردند. آنها خواستار خروج از معاهده NPT، حرکت به سمت بازدارندگی هسته‌ای و قطع کامل مذاکرات با آمریکا شدند.
تندروها معتقدند گزارش اخیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی زمینه‌ساز حمله هوایی آمریکا و اسرائیل در ژوئن ۲۰۲۵ بوده است. بیش از ۷۰ نماینده مجلس نیز خواستار بازنگری در دکترین دفاعی کشور شدند و تأکید کردند که توسعه سلاح هسته‌ای لزوماً مغایر فتوای رهبر انقلاب نیست، اگر صرفاً به‌عنوان ابزار بازدارندگی تعریف شود.
نگاه دولت هشدار نسبت به سقوط در چرخه تنش
در مقابل، دولت اصلاح‌طلب پزشکیان معتقد است رویکرد تندروها ایران را در مسیری فرسایشی قرار می‌دهد. رئیس‌جمهور بارها تأکید کرده که بی‌توجهی به مسیر مذاکره می‌تواند کشور را وارد چرخه‌ای از جنگ، تخریب و بازسازی کند که دوباره تکرار خواهد شد.
در همین فضا، عباس عراقچی وزیر خارجه ایران اعلام کرده تهران از طریق واسطه‌ها با نماینده آمریکا، استیو ویتکاف، در تماس بوده است، هرچند به گفته او خواست‌های بیش از حد آمریکا مانع پیشرفت مذاکرات شده است.
اصلاح‌طلبان همچنین خواستار تضمین‌های مشخصی از آمریکا هستند، از جمله جبران خسارت حملات هوایی و ارائه تضمینی مبنی بر عدم تکرار آنها.
خط‌مشی رهبر انقلاب و آینده مسیر هسته‌ای
آیت‌الله خامنه‌ای در تهران و هم‌زمان با حضور پزشکیان در مجمع عمومی سازمان ملل اعلام کرد: غنی‌سازی متوقف نخواهد شد و مذاکره با آمریکا به نفع ما نیست. این موضع‌گیری تفاوت آشکار رویکرد رهبری با رویکرد دولت در موضوع مذاکرات را نشان می‌دهد.
از سوی دیگر، ایران در حاشیه مجمع عمومی پیشنهاد مذاکره مستقیم با نماینده آمریکا را مطرح کرد که با عدم حضور او مواجه شد. همچنین توافقی میان گروسی و عراقچی در قاهره امضا شد، اما اجرای آن منوط به تأیید رهبر انقلاب است.
دو راهی حیاتی ایران
ایران اکنون در برابر دو انتخاب بنیادین قرار دارد: حرکت به سمت تسلیحات هسته‌ای برای ایجاد بازدارندگی، یا تطبیق با نظم بین‌المللی موجود. بازگشت تحریم‌های شورای امنیت، نبود چشم‌انداز مذاکرات و احتمال حمله دوباره، بر جذابیت مسیر نخست افزوده است.
اما ایران می‌داند هرگونه اقدام علنی یا پنهانی به سمت سلاح هسته‌ای، خطر حمله نظامی را تشدید می‌کند، حمله‌ای که این بار حتی مشروعیت بیشتری از دید جامعه جهانی خواهد داشت.
گزینه واقع‌بینانه غنی‌سازی کنترل شده و اصلاح ساختار امنیتی
واقع‌بینانه‌ترین مسیر برای ایران ادامه غنی‌سازی در سطح صلح‌آمیز و در عین حال بازسازی ساختار امنیتی و منطقه‌ای است. ایجاد پیوندهای جدید با کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس و تقویت همکاری‌های راهبردی با چین و روسیه می‌تواند به کاهش تنش‌ها و جلوگیری از بحران‌های داخلی کمک کند.
انزوای سیاسی و چشم‌انداز اقتصادی
تحولات اخیر، از جمله حملات ۱۳ ژوئن ۲۰۲۵ و بازگشت تحریم‌ها، دو ویژگی دیرینه در سیاست ایران را تقویت کرده است: احساس انزوای تاریخی و ذهنیت بدبینانه نسبت به جهان بیرون. از نگاه تهران، تنها تضمین قطعی امنیت، توان بازدارندگی هسته‌ای است.
فشار اقتصادی و افزایش فقر
ریال در پایین‌ترین سطح تاریخی خود قرار گرفته و چرخه تورمی همچنان ادامه دارد. بازاعمال تحریم‌ها می‌تواند اقتصاد ایران را به‌سمت بحران عمیق‌تر سوق دهد. با توجه به اینکه هم اکنون حدود یک‌سوم جامعه زیر خط فقر است، انتظار می‌رود سهم جمعیتی زیر خط فقر بیشتر شود و قیمت کالاهای مصرفی همچنان رو به افزایش باشد.
