تاثیر عضویت ایران در بریکس بر قفقاز جنوبی؛ نفوذ تهران گسترش می‌یابد؟
تحلیل بازار
23 آبان 1404
1۰5
بازار؛ گروه بین‌الملل: جمهوری اسلامی ایران یکی از قدرت‌های منطقه‌ای غرب آسیاست و از دیدگاه ژئوپلیتیک، در حال حاضر مساعدترین کشور از نظر منابع انرژی و مواد معدنی و همچنین موقعیت جغرافیایی خود است. این کشور با ۱۵ کشور، از جمله ارمنستان و آذربایجان، مرزهای زمینی و دریایی مشترک دارد. تهران که در سال ۲۰۲۴ به بریکس `پلاس پیوست، قصد دارد از امتیازات نظم نوین جهانی، عمدتاً با دور زدن تحریم‌ها و حرکت به سمت حذف دلار در تسویه حساب‌های متقابل، بهره‌مند شود. امروزه، کشورهای عضو بریکس تقریباً ۴۰ درصد از جمعیت کره زمین را در خود جای داده‌اند، تقریباً یک چهارم تولید ناخالص داخلی جهان را تشکیل می‌دهند و قلمرو آن‌ها تقریباً یک سوم از خاک جهان را در بر می‌گیرد.
پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰، کشورهای بریکس روی هم رفته ۵۰ درصد از اقتصاد جهانی را تشکیل دهند. در عین حال، بریکس هنوز در آغاز فعالیت خود است. روند تدوین قوانین و دستور کار این انجمن در حال انجام و پذیرش اعضای جدید در حال بررسی است. گروه بریکس به سمت «جهانی چندقطبی» در حال حرکت بوده و اعضای آن قصد دارند سیستم تک‌قطبی حاکم بر جهان را به چالش بکشند. در عین حال، غرب با تحریم‌های خود همچنان ابزار قوی دارد. ایران مانند چین و روسیه، تحت تحریم‌های ایالات متحده قرار دارد که عضویت در بریکس، تا حدودی می‌تواند آن را تعدیل کند.
روابط ایران و ارمنستان
براساس گزارش «قفقاز واچ»؛ باید توجه داشت که برای ارمنستان، همکاری با ایران بالاترین اولویت را دارد. این کشور نیز به توسعه روابط با ارمنستان علاقه‌مند است. هفت سال پیش، مقامات ارمنستان و ایران در مورد پتانسیل همکاری اقتصادی دوجانبه و افزایش حجم مبادلات تجاری به یک میلیارد دلار مذاکره کردند که پس از هفت سال، حجم این تجارت تقریباً به ۷۰۰ میلیون دلار در سال می‌رسد. اما با عضویت ایران در بریکس، تغییرات جدی در روابط اقتصادی بین دو کشور بعید است، باوجود این واقعیت که در گذشته غرب با در نظر گرفتن بازار کوچک ارمنستان برای ایران و تحریم ایروان توسط همسایگان، حتی تحت شدیدترین تحریم‌ها علیه ایران، چشم خود را بر توسعه روابط اقتصادی ایران و ارمنستان بسته بود. همچنین باید توجه داشت که موضوع ادغام ارمنستان در بریکس نیز در دستور کار مقامات ارمنستان نیست. علاوه بر این، در ارمنستان موضوع عضویت در بریکس اغلب در یک زمینه سیاه و سفید با تمرکز بر نفوذ روسیه و چین دیده می‌شود.
با عضویت ایران در بریکس، تغییرات جدی در روابط اقتصادی بین دو کشور بعید است، باوجود این واقعیت که در گذشته غرب با در نظر گرفتن بازار کوچک ارمنستان برای ایران و تحریم ایروان توسط همسایگان، حتی تحت شدیدترین تحریم‌ها علیه ایران، چشم خود را بر توسعه روابط اقتصادی ایران و ارمنستان بسته بود.
روابط ایران و آذربایجان
آذربایجان که درخواست رسمی عضویت در بریکس را در اواسط آگوست ۲۰۲۴ ارائه کرده بود، در اجلاس کازان در اکتبر همان سال در میان کشورهای شریک هم قرار نگرفت. با وجود این، کشورهای عضو بریکس از جمله سرمایه‌گذاران اصلی در اقتصاد آذربایجان هستند؛ تا پایان سال ۲۰۲۳، سه کشور از این اتحادیه از نظر حجم سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در اقتصاد آذربایجان، جزو ۱۰ کشور برتر بودند. بنابراین، بر اساس داده‌های تا پایان سال ۲۰۲۳، فدراسیون روسیه ۶۱۷.۳۳۹ میلیون دلار در آذربایجان سرمایه‌گذاری کرد که افزایش ۱۹.۲ درصدی داشت. ایران ۳۹۵.۹۸۳ میلیون دلار با افزایش ۱۰ درصدی، امارات متحده عربی با ۳۱۸.۹۶۷ میلیون دلار و افزایش ۱۶ درصدی در جایگاه بعدی قرار دارند
با این وجود، از نظر سیاسی، روابط بین ایران و آذربایجان کاملاً پیچیده است. یکی از مشکلات روابط بین باکو و تهران، همکاری آذربایجان با اسرائیل و ایالات متحده بوده و هست، که در ایران به عنوان عامل تخریب روابط بین تهران و باکو تلقی می‌شود. سال‌هاست که درگیری بین ارمنستان و آذربایجان نیز روابط بین دو کشور را پیچیده کرده است. تهران مرزهای خود با ارمنستان را به عنوان «خط قرمز» خود اعلام کرده و باور دارد که به اصطلاح «کریدور زنگزور» می‌تواند ارتباط ایران را با ارمنستان قطع کند و منجر به تقویت بیشتر ترکیه در منطقه شود.
منطق ویژه قفقاز
کارشناسان سیاسی ارمنستان عضویت ایران در گروه بریکس پلاس را عامل افزایش نفوذ تهران در سیاست‌های منطقه‌ای قفقاز در سال‌های آینده را پیش‌بینی نمی‌کنند. پروفسور روبن سافراستیان، مدیر سابق موسسه شرق‌شناسی آکادمی ملی علوم ارمنستان و معاون سابق مدیر دپارتمان تحلیل سیاسی ریاست جمهوری ارمنستان، باور ندارد که عضویت ایران در بریکس پلاس بتواند تأثیر قابل توجهی بر سیاست‌های منطقه‌ای قفقاز داشته باشد و موازنه قدرت در منطقه را تغییر دهد. قفقاز منطق داخلی خود را دارد و بریکس سازمانی نیست که بتواند بر فرآیندهای جاری در منطقه تأثیر بگذارد، به خصوص که روسیه از قبل عضو بریکس پلاس بود، بنابراین عضویت ایران بیشتر به فرآیندهای جهانی مربوط می‌شود تا فرآیندهای منطقه‌ای.
تهران مرزهای خود با ارمنستان را به عنوان «خط قرمز» خود اعلام کرده و باور دارد که به اصطلاح «کریدور زنگزور» می‌تواند ارتباط ایران را با ارمنستان قطع کند و منجر به تقویت بیشتر ترکیه در منطقه شود.
در جهان کنونی، شاهد شکل‌گیری و افزایش وزن انواع مختلف اتحادیه‌ها از جمله بریکس هستیم که هدف آن، تضعیف نفوذ اقتصادی دلار و ایالات متحده در جهان است. صفراستیان نتیجه می‌گیرد: «چین و به نظر من، روابط بین چین و ایالات متحده در سال‌های آینده جایگاه فزاینده‌ای در سیاست جهانی، و در درجه اول در حوزه اقتصادی، خواهد داشت. خیلی چیزها به این رقابت بین ایالات متحده و چین، از جمله چشم‌اندازهای بریکس، بستگی خواهد داشت.» همچنین، وی با تردید چشم‌انداز پیوستن آذربایجان به بریکس پلاس را ارزیابی کرد، زیرا هیچ اشتیاقی از این گروه مشاهده نمی‌شود.
آرام صفریان، دانشیار روابط بین‌الملل و دیپلماسی در دانشگاه دولتی ایروان، عضویت ایران در بریکس‌پلاس را آخرین راه حل برای تحقق پتانسیل اقتصادی خود از طریق ادغام منطقه‌ای می‌داند. وی گفته است که معتقدم عضویت در اتحادیه اقتصادی اوراسیا، به ویژه تشکیل منطقه آزاد تجاری با اتحادیه اقتصادی اوراسیا، عضویت در بریکس و سازمان همکاری شانگهای، ناشی از تمایل ایران برای یافتن فرصت‌هایی برای استفاده از همکاری منطقه‌ای اوراسیا به معنای وسیع‌تر، حرکت در راستای منافع اقتصادی خود است.
بریکس و نفوذ ایران
آرام صفریان، افزایش تأثیر ایران بر منطقه با عضویتش در بریکس پلاس را پیش‌بینی نمی‌کند. وی همچنین تغییر در موازنه قدرت در مثلث روسیه-ترکیه-ایران و به نفع ایالات متحده-اتحادیه اروپا را برآورد نمی‌کند، اما به طور مطلق منافع اقتصادی همه بازیگران اصلی ژئوپلیتیکی در منطقه افزایش خواهد یافت. به باور وی، مسائل منطقه در چارچوب پلتفرم۳+۳، یعنی ارمنستان-آذربایجان-گرجستان، به علاوه روسیه-ترکیه-ایران، حل خواهد شد، اما ارامنه نیز مانند گرجی‌ها و آذربایجانی‌ها، دیدگاه ایالات متحده-اتحادیه اروپا را ارزیابی می‌کنند. به گفته این کارشناس علوم سیاسی، این دو نیرو بازیگران فعالی در منطقه هستند که سه کشور مذکور به هماهنگی روابط خود با این دو خواهند اندیشید.
بدون تردید ایران مایل به گسترش روابط با جمهوری ارمنستان است، زیرا تنها کشور در اتحادیه اقتصادی اوراسیا بوده که با آن مرز زمینی دارد و کوتاه‌ترین و عملی‌ترین راه برای ورود به اتحادیه اقتصادی اوراسیا از طریق ارمنستان است.
تأثیر بر ارمنستان و آذربایجان
به باور کارشناسان، بدون تردید ایران مایل به گسترش روابط با جمهوری ارمنستان است، زیرا تنها کشور در اتحادیه اقتصادی اوراسیا بوده که با آن مرز زمینی دارد و کوتاه‌ترین و عملی‌ترین راه برای ورود به اتحادیه اقتصادی اوراسیا از طریق ارمنستان است. علاوه بر این، تابستان امسال، نخست وزیر ارمنستان و رئیس جمهور ایران توافق کردند که گردش مالی ۷۰۰ میلیون دلاری کنونی را در سال‌های آینده به ۱ میلیارد دلار افزایش دهند. احتمالا این امر از طریق اعمال اثر هم‌افزایی، افزایش حجم تجارت در مسیر ارمنستان-اتحادیه اقتصادی اوراسیا با حمایت ارمنستان، روسیه و سایر کشورها امکان‌پذیر خواهد بود. سیاست ایران در حال حاضر مورد توجه کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا، نه تنها روسیه، بلکه قزاقستان و بلاروس نیز قرار دارد، زیرا آن‌ها نیز به دنبال امکان افزایش پتانسیل روابط تجاری و اقتصادی با تهران هستند.
در مورد اینکه عضویت ایران در بریکس پلاس چه تاثیری می‌تواند بر آذربایجان داشته باشد و با توجه به روابط سیاسی پیچیده ایران و آذربایجان؛ این پرسش مطرح می‌شود که آیا ایران مانع ورود آذربایجان به بریکس می‌شود؟ به نظر می‌رسد که اگر آذربایجان بخواهد عضو بریکس پلاس شود، منابع و دلایل آن برای این امر کافی است. بنابراین ایران هیچ مانعی برای عضویت آذربایجان در بریکس پلاس ایجاد نمی‌کند.
