سبقت درآمد از هزینه‌های خانوار/ درآمدها در چهار سال، چهار برابر شد

به گزارش اقتصاد آنلاین، بر اساس نتایج «طرح هزینه و درآمد خانوار ۱۴۰۳» که توسط مرکز آمار منتشر شده است، متوسط درآمد سالانه هر خانوار شهری ۳۴۳.۱ میلیون تومان و در روستا ۲۰۱.۳ میلیون تومان بوده است؛ این ارقام نسبت به ۱۴۰۲ به‌ترتیب ۳۳٫۶ و ۳۴٫۹ درصد رشد نشان می‌دهند. در مقابل، هزینه خالص سالانه خانوار شهری ۲۶۹.۳ میلیون تومان و خانوار روستایی ۱۴۴.۶ میلیون تومان گزارش شده که رشد سالانه آنها ۳۰٫۴ و ۳۰٫۷ درصد است. به‌این‌ترتیب درآمد خانوار شهری در حدود ۷۳.۸ میلیون تومان از هزینه‌هایش بیشتر است و این میزان برای خانوار روستایی به حدود ۵۶.۷ میلیون تومان می‌رسد؛ رقمی که از فاصله رشد درآمد و هزینه در ۱۴۰۳ ناشی می‌شود. باید تأکید کرد که این محاسبات در قیمت‌های جاری است و به‌معنای بهبود واقعی قدرت خرید نیست، بلکه تنها اختلاف اسمی را نشان می‌دهد.

درآمدها در چهار سال، چهار برابر شد

درآمد کل خانوار‌های شهری ایران در بازه پنج‌ساله ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۳ روندی افزایشی داشته است. در سال ۱۳۹۹ متوسط درآمد کل خانوار‌ها معادل ۷۴.۷ میلیون تومان بوده است. این رقم در سال ۱۴۰۰ با افزایشی معادل ۳۷.۷ میلیون تومان نسبت به سال قبل به ۱۱۲.۴ میلیون تومان رسید؛ یعنی رشدی حدود ۵۰ درصد. چنین جهشی در سال دوم بازه مورد بررسی را می‌توان هم ناشی از افزایش اسمی دستمزد‌ها و حقوق‌ها و هم ناشی از شرایط تورمی اقتصاد کشور دانست که عملاً سطح اسمی درآمد‌ها را بالا برده است.

در سال ۱۴۰۱ درآمد کل خانوار‌های شهری به ۱۶۶.۹ میلیون تومان افزایش یافت. این میزان رشد نسبت به سال ۱۴۰۰ معادل ۵۴.۵ میلیون تومان و در حدود ۴۸ درصد بوده است؛ بنابراین می‌توان مشاهده کرد که روند رشد درآمد‌ها در دو سال ابتدایی بازه، تقریباً مشابه و در محدوده ۴۸ تا ۵۰ درصد بوده است. این امر نشان‌دهنده آن است که فشار تورمی در این سال‌ها به‌طور مداوم بر ساختار درآمدی خانوار‌ها اثرگذار بوده و خانوار‌ها مجبور بوده‌اند از محل افزایش حقوق و مزایا یا سایر منابع درآمدی، سطح درآمد خود را با شرایط هزینه‌ای وفق دهند.

در سال ۱۴۰۲ درآمد خانوار‌ها به ۲۵۶.۹ میلیون تومان رسید. رشد این درآمد نسبت به سال ۱۴۰۱ برابر با ۹۰ میلیون تومان بوده است، یعنی رشدی حدود ۵۴ درصد. این روند همچنان ادامه‌دهنده همان فشار‌های تورمی و تعدیل‌های درآمدی است که در سال‌های قبل نیز مشاهده شده بود. نکته قابل توجه این است که در این سال، شکاف میان افزایش درآمد و افزایش هزینه‌ها بیشتر خود را نشان می‌دهد.

در سال ۱۴۰۳ درآمد کل خانوار‌های شهری به ۳۴۳.۱ میلیون تومان رسید که نسبت به سال قبل ۸۶.۲ میلیون تومان افزایش داشته است. این رشد معادل ۳۳ درصد بوده و نشان می‌دهد که آهنگ افزایش درآمد‌ها نسبت به سال‌های قبل تا حدی کاهش یافته است. این موضوع می‌تواند به دلیل تشدید فشارهای اقتصادی و کاهش توان بنگاه‌ها برای پرداخت حقوق باشد. به طور کلی، از سال ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۳ درآمد خانوار‌ها بیش از چهار برابر شده است (از ۷۴.۷ میلیون تومان به ۳۴۳.۱ میلیون تومان)، اما روند افزایشی در سال پایانی نسبت به سال‌های قبل اندکی ملایم‌تر بوده است.

رشد سرسام‌آور هزینه‌های سالانه

هزینه کل خانوار‌های شهری در این بازه نیز همانند درآمد‌ها روندی صعودی داشته است. در سال ۱۳۹۹ متوسط هزینه کل خانوار‌ها ۶۲.۱ میلیون تومان بوده است. در سال ۱۴۰۰ هزینه‌ها به ۹۲.۵ میلیون تومان افزایش یافت که رشد آن نسبت به سال قبل ۳۰.۴ میلیون تومان یا حدود ۴۹ درصد بوده است. این افزایش تقریباً هم‌راستا با افزایش درآمد‌ها در همان سال بوده است و نشان می‌دهد که خانوار‌ها در سال ۱۴۰۰ بخش عمده‌ای از افزایش درآمد خود را صرف پوشش هزینه‌های جدید کرده‌اند.

در سال ۱۴۰۱ هزینه خانوار‌ها به ۱۳۷.۱ میلیون تومان رسید. این رقم نسبت به سال ۱۴۰۰ افزایشی معادل ۴۴.۶ میلیون تومان یا حدود ۴۸ درصد داشت. همان‌طور که مشاهده می‌شود، نرخ رشد هزینه‌ها در این سال نیز بسیار نزدیک به نرخ رشد درآمد‌ها بوده است و بیانگر آن است که فشار تورمی همچنان سهم بزرگی از درآمد‌های خانوار را به خود اختصاص داده است.

سال ۱۴۰۲ نقطه عطف مهمی در رشد هزینه‌های خانوار‌ها بود. در این سال هزینه‌ها به ۲۰۶ میلیون تومان رسید که نسبت به سال ۱۴۰۱ معادل ۶۸.۹ میلیون تومان افزایش یافت، یعنی رشدی حدود ۵۰ درصد. این میزان رشد نشان‌دهنده افزایش قابل توجه در قیمت کالا‌ها و خدمات اساسی خانوار‌ها در این دوره است. در واقع، با وجود رشد درآمدی ۵۴ درصدی در سال ۱۴۰۲، رشد هزینه‌ها نیز به‌طور هم‌زمان نزدیک به همان سطح بوده و این امر موجب شده که فشار مضاعفی بر بودجه خانوار‌ها وارد نشود.

در نهایت، در سال ۱۴۰۳ هزینه‌های خانوار به ۲۶۹.۳ میلیون تومان رسید. این افزایش نسبت به سال ۱۴۰۲ برابر با ۶۳.۳ میلیون تومان یا ۳۰ درصد بوده است. این روند کاهش رشد هزینه‌ها در سال پایانی شباهت زیادی با روند کاهش رشد درآمد‌ها دارد. به نظر می‌رسد که در سال ۱۴۰۳ آهنگ تورم اندکی کندتر شده یا دست‌کم بخشی از هزینه‌های خانوار به ثبات نسبی رسیده است. با این حال، در مجموع از سال ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۳ هزینه خانوار‌ها بیش از چهار برابر شده است (از ۶۲.۱ میلیون تومان به ۲۶۹.۳ میلیون تومان).

تحلیل نسبت درآمد و هزینه و مازاد درآمد خانوار‌ها

در سال ۱۳۹۹ درآمد خانوار‌ها ۷۴.۷ میلیون تومان و هزینه‌ها ۶۲.۱ میلیون تومان بود؛ بنابراین مازاد درآمد خانوار‌ها در این سال حدود ۱۲.۶ میلیون تومان بوده است. به عبارت دیگر، نسبت درآمد به هزینه در این سال معادل ۱.۲۰ برابر بوده است.

در سال ۱۴۰۰ درآمد به ۱۱۲.۴ میلیون تومان و هزینه به ۹۲.۵ میلیون تومان رسید. مازاد درآمد نسبت به هزینه‌ها برابر با ۱۹.۹ میلیون تومان بود. این مازاد نسبت به سال ۱۳۹۹ حدود ۷.۳ میلیون تومان افزایش داشت. نسبت درآمد به هزینه در این سال حدود ۱.۲۱ برابر بوده است، یعنی تقریباً مشابه سال قبل.

در سال ۱۴۰۱ درآمد‌ها ۱۶۶.۹ میلیون تومان و هزینه‌ها ۱۳۷.۱ میلیون تومان بودند؛ بنابراین مازاد درآمد خانوار‌ها ۲۹.۸ میلیون تومان شد که نسبت به سال قبل ۹.۹ میلیون تومان افزایش یافت. نسبت درآمد به هزینه در این سال به ۱.۲۲ برابر رسید که اندکی بهبود یافته بود.

سال ۱۴۰۲ نقطه اوج مازاد درآمد بود. در این سال درآمد خانوار‌ها ۲۵۶.۹ میلیون تومان و هزینه‌ها ۲۰۶ میلیون تومان بودند؛ بنابراین مازاد درآمد به ۵۰.۹ میلیون تومان رسید. این رقم نسبت به سال قبل ۲۱.۱ میلیون تومان بیشتر بود و نشان داد که رشد درآمد‌ها در این سال بیش از رشد هزینه‌ها بوده است. نسبت درآمد به هزینه در این سال معادل ۱.۲۵ برابر بود.

در نهایت در سال ۱۴۰۳ درآمد خانوار‌ها به ۳۴۳.۱ میلیون تومان و هزینه‌ها به ۲۶۹.۳ میلیون تومان رسیدند. مازاد درآمد خانوار‌ها در این سال ۷۳.۸ میلیون تومان شد که نسبت به سال قبل ۲۲.۹ میلیون تومان افزایش داشت. نسبت درآمد به هزینه در این سال حدود ۱.۲۷ برابر بوده است که بهترین نسبت در بازه مورد بررسی به شمار می‌رود. این بدان معناست که در پایان دوره، هر یک میلیون تومان هزینه با ۱.۲۷ میلیون تومان درآمد پوشش داده شده و بخشی از درآمد خانوار‌ها به‌عنوان پس‌انداز یا سرمایه‌گذاری باقی مانده است.

در یک جمع‌بندی می‌توان گفت که در بازه ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۳ هم درآمد و هم هزینه خانوار‌ها بیش از چهار برابر شده است. اگرچه نرخ رشد درآمد و هزینه در اغلب سال‌ها نزدیک به هم بوده است، اما در مجموع درآمد‌ها کمی سریع‌تر از هزینه‌ها رشد کرده‌اند و این امر موجب افزایش تدریجی مازاد درآمد خانوار‌ها شده است. نسبت درآمد به هزینه نیز از ۱.۲۰ در سال ۱۳۹۹ به ۱.۲۷ در سال ۱۴۰۳ افزایش یافته است، که نشان می‌دهد توان نسبی خانوار‌ها در مدیریت هزینه‌ها و پس‌انداز اندکی بهبود یافته است، هرچند این بهبود بیشتر به دلیل افزایش اسمی درآمد‌ها بوده و لزوماً به معنای بهبود واقعی رفاه اقتصادی نیست.

غیرخوراکی‌ها، موتور افزایش مخارج

ترکیب سبد هزینه هم تغییرات معناداری دارد. سهم خوراکی و دخانی در سبد شهری به ۲۳٫۶ درصد و در سبد روستایی به ۳۷٫۷ درصد رسیده است؛ متناظر با آن، سهم اقلام غیرخوراکی در شهر ۷۶٫۴ و در روستا ۶۲٫۳ درصد است. این ترکیب با رشد‌های ناهمسان همخوانی دارد؛ هزینه خوراکی و دخانی در شهر ۲۳٫۷ درصد و غیرخوراکی ۳۲٫۶ درصد زیاد شده؛ در روستا نیز خوراکی ۲۴٫۸ درصد و غیرخوراکی ۳۴٫۷ درصد رشد کرده است. پیام روشن است؛ «غیرخوراکی‌ها» (حمل‌ونقل، کالاها، بهداشت و درمان، مسکن، آموزش، ارتباطات و…) موتور اصلی افزایش مخارج در ۱۴۰۳ بوده‌اند و سهم خوراک به‌طور نسبی کوچک‌تر شده است.

تحلیل نهایی

برآیند داده‌های ۱۴۰۳ نشان می‌دهد که درآمد خانوارها در هر دو پهنه شهری و روستایی سریع‌تر از هزینه‌ها رشد کرده و «مازاد اسمی» میانگین در شهر به حدود ۷۳.۸ میلیون تومان و در روستا به ۵۶.۷ میلیون تومان رسیده است. این مازاد اما به معنای بهبود قطعی قدرت خرید نیست، چرا که همه ارقام به قیمت جاری محاسبه شده‌اند و اثر تورم بر آن‌ها پوشیده است. در کنار این روند، ترکیب سبد هزینه خانوارها نیز تغییر کرده و وزن بیشتری به سمت اقلام غیرخوراکی متمایل شده است؛ به‌ویژه مسکن، حمل‌ونقل و درمان که رشد آن‌ها از خوراکی‌ها پیشی گرفته و فشار تازه‌ای را بر معیشت خانواده‌ها ایجاد کرده‌اند.