ضرورت کاهش زمان تسویه معاملات در بازار سهام

به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از تسنیم، انتشار خبر کاهش زمان تسویه در بازار سرمایه، آن‌گونه که در گزارش اخیر سازمان بورس آمده است بار دیگر اهمیت «چرخه تسویه» را برای سلامت و کارایی بازارهای مالی یادآوری کرد.

بر این اساس باید گفت زمان تسویه، در ظاهر یک موضوع عملیاتی است، اما در عمل نقشی تعیین‌کننده در ریسک سیستماتیک، نقدشوندگی، کارایی قیمت‌ها و جذابیت بازار برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی دارد.

چرا کاهش زمان تسویه اهمیت دارد؟

در نظام‌های مالی، فاصله بین انجام معامله و تسویه نهایی آن، یکی از مهم‌ترین منبع‌های ریسک اعتباری و عملیاتی است. هر چه این فاصله طولانی‌تر باشد امکان نکول کارگزار یا معامله‌گر بیشتر می‌شود؛ سرمایه معامله‌شده دیرتر آزاد می‌شود؛ نقدشوندگی کاهش می‌یابد؛ و از دیگر سو نوسانات بازار اثر بیشتری بر تعهدات طرفین می‌گذارد.

از این رو کاهش زمان تسویه (مثلا از T+2 به T+1 یا حتی تسویه همان‌روز) به‌طور مستقیم باعث کاهش ریسک سیستماتیک می‌شود و جریان نقدینگی را تسریع می‌کند. تجربه سال‌های اخیر نیز نشان می‌دهد کشورهایی که چرخه تسویه را کوتاه‌تر کرده‌اند، ورود سرمایه‌گذاران خارجی، نقدشوندگی و ثبات بازار را تجربه کرده‌اند.

تجربه جهانی: از آمریکا و اروپا تا هند و سنگاپور

در سطح جهانی، روند کاهش زمان تسویه یک روند بلندمدت و مبتنی بر داده است. به عنوان مثال کمیسیون بورس آمریکا (SEC) در ۲۰۲۴، تسویه معاملات سهام را از T+2 به T+1 کاهش داد. مطابق گزارش رسمی SEC و DTCC، این تغییر کاهش محسوس ریسک اعتباری به دلیل کوتاه‌تر شدن دوره قرار گرفتن سرمایه در معرض نوسان، آزادسازی سریع‌تر وجه و افزایش سرعت گردش پول، کاهش هزینه‌های عملیاتی و بهبود عملکرد صندوق‌های مشترک، و نیز افزایش جذابیت بازار آمریکا برای سرمایه‌گذاران نهادی خارجی به عنوان نتایجی مثبت این تصمیم در برداشت.

کشور هند نیز در سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۴ یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های جهانی کاهش زمان تسویه را اجرا کرد و بخشی از بازار خود را به T+1 و حتی T+0 نزدیک کرده است. طبق گزارش SEBI (نهاد ناظر بازار هند)، رشد چشمگیر نقدشوندگی، کاهش هزینه و زمان پس از معامله، و افزایش شفافیت عملیاتی از نتایج این اقدام بوده است.

اتحادیه اروپا نیز در گزارش ESMA، کاهش زمان تسویه را یک ضرورت آینده بازارهای مالی معرفی کرده و در حال آماده‌سازی زیرساخت‌ها است.

این در حالی است که بازارهای پیشرفته آسیایی مانند سنگاپور و کره‌جنوبی نیز با هدف افزایش رقابت‌پذیری و جذب سرمایه خارجی، کاهش زمان تسویه را در برنامه‌های اصلاحی خود قرار داده‌اند.

آثار احتمالی بر بازار سرمایه ایران

با توجه به ساختار بازار سرمایه ایران و حجم معاملات، کاهش زمان تسویه در کشور می‌تواند دستاوردهای زیر را داشته باشد:

الف) کاهش ریسک نکول و افزایش انضباط معاملاتی: کوتاه شدن چرخه تسویه باعث می‌شود ریسک عدم ایفای تعهدات (به‌ویژه در دوره‌های پرنوسان) کاهش یابد و کارگزاری‌ها و معامله‌گران ملزم به مدیریت دقیق‌تر منابع شوند.

ب) افزایش نقدشوندگی و گردش پول: سرمایه‌گذاران خرد و نهادی با سرعت بیشتری می‌توانند پس از فروش، منابع خود را دوباره وارد بازار کنند؛ این موضوع برای دوره‌های رکودی اهمیت ویژه دارد.

پ) ارتقای جایگاه بازار سرمایه در سطح بین‌المللی: کاهش زمان تسویه یکی از شاخص‌های مهم در رتبه‌بندی بازارهای نوظهور توسط FTSE و MSCI است. هر حرکت در این جهت می‌تواند بازار ایران را به استانداردهای جهانی نزدیک‌تر کند.

ت) نیاز به آمادگی عملیاتی و فناوری: البته اجرای موفق این اصلاحات، نیازمند ارتقای سیستم‌های پس از معامله، هماهنگی شرکت سپرده‌گذاری، کارگزاری‌ها و بانک‌ها، و توسعه ابزارهای مدیریت ریسک (به‌ویژه وثیقه‌گذاری) است؛ در غیر این صورت، فشردگی چرخه تسویه می‌تواند چالش‌های عملیاتی ایجاد کند.

در مجموع باید گفت کاهش زمان تسویه، اقدامی زیرساختی و بلندمدت است که در همه بازارهای پیشرفته به‌عنوان یک اصلاح ساختاری کلیدی شناخته می‌شود.

اگر اجرای این سیاست در ایران با آماده‌سازی فنی، سامانه‌های نوین مدیریت ریسک، و شفافیت اطلاعات همراه باشد، می‌تواند ریسک سیستماتیک را کاهش دهد، سرعت گردش پول و نقدشوندگی را افزایش دهد، قابلیت مقایسه بازار ایران با بازارهای جهانی را تقویت کند، و اعتماد سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی را بالا ببرد.