در آستانه انتخابات سرنوشت‌ساز عراق؛ تهران و واشنگتن چه اهدافی را دنبال می‌کنند؟

اقتصادآنلاین، امیرمحمد حسینی: فضای سیاسی عراق این روز‌ها به‌شدت متشنج و پرحرارت است؛ سه‌شنبه، ششمین دوره انتخابات پارلمانی این کشور برگزار خواهد شد. انتخاباتی که از یک سو تعیین‌کننده ترکیب پارلمان و دولت آینده بغداد است و از سوی دیگر، معیاری برای سنجش موازنه قدرت میان ایران و ایالات متحده در منطقه محسوب می‌شود.

اما چرا این انتخابات یکی از مهم‌ترین رقابت‌های سیاسی پساصدام است و چگونه نتیجه آن بر سیاست‌های راهبردی ایران نیز تاثیرگذار خواهد بود؟

عراق در آستانه سرنوشت‌سازترین انتخابات پساصدام

انتخابات پارلمانی عراق در شرایطی برگزار می‌شود که کشور با بحران‌های اقتصادی، هرج‌ومرج سیاسی و فشار‌های خارجی روبه‌رو است. حدود ۲۱ میلیون رأی‌دهنده واجد شرایط برای انتخاب ۳۲۹ نماینده پارلمان به پای صندوق‌های رأی خواهند رفت. این انتخابات با حضور بیش از ۷۹۰۰ نامزد از ۴۱ حزب سیاسی و ۸۷ نامزد مستقل، یکی از رقابتی‌ترین رویداد‌های سیاسی پس از سقوط صدام حسین به شمار می‌آید.

نظام انتخاباتی و ترکیب قدرت

رقابت سیاسی در انتخابات پارلمانی عراق بین سه گروه عمده جمعیتی، یعنی شیعیان، اهل سنت و کرد‌ها است.

انتخابات عراق بر اساس سیستم «سانت‌لیگو تعدیل‌شده» برگزار می‌شود؛ روشی که امکان تقسیم نسبی کرسی‌ها میان احزاب بزرگ و کوچک را فراهم می‌کند. از ۳۲۹ کرسی پارلمان، شیعیان حدود ۱۷۵ تا ۲۰۰ کرسی، اهل‌سنت بین ۷۱ تا ۹۵ کرسی و اقلیت‌های قومی و مذهبی مانند مسیحیان، ایزدی‌ها و صابئان مندایی سهمیه مشخصی دارند.

۲۵ درصد کرسی‌ها نیز به زنان اختصاص یافته تا حضور سیاسی بانوان عراقی تضمین شود.

در عمل نیز ساختار قدرت همچنان بر پایه تقسیم فرقه‌ای شکل گرفته است. نخست‌وزیری در اختیار شیعیان، ریاست‌جمهوری سهم کُرد‌ها و ریاست پارلمان متعلق به اهل‌سنت است.

رقابت شیعیان؛ از مالکی تا سودانی

رقابت اصلی میان شیعیان عراق است که اکثریت پارلمان را در اختیار خواهند داشت.

در درون اردوگاه شیعیان نیز رقابت اصلی میان دو چهره شاخص یعنی نوری المالکی، رهبر ائتلاف «دولت قانون»، و محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر فعلی و رهبر ائتلاف «اعمار و تنمیه»، جریان دارد. هر دو در پی کسب حمایت اکثریت گروه‌های شیعی هستند تا بتوانند «بزرگ‌ترین فراکسیون» را برای تشکیل دولت آینده تشکیل دهند.

السودانی که از حمایت نسبی ائتلاف «چارچوب هماهنگی» برخوردار است، تلاش دارد با ایجاد توازن میان ایران و آمریکا جایگاه خود را تثبیت کند. او در سیاست‌های داخلی عملگرایانه‌تر از مالکی عمل کرده، اما بسیاری از تحلیل‌گران می‌گویند که برای بقا در قدرت نیازمند حمایت ایران و هماهنگی با گروه‌های مسلح شیعی است.

متقدی صدر و تحریم انتخابات

بغداد، به‌عنوان قلب سیاسی عراق، میدان اصلی این رقابت است. بیش از دو میلیون و سیصد هزار نفر در پایتخت واجد شرایط رأی دادن هستند و شهرک صدر، پایگاه اصلی جریان مقتدی صدر، به کانون تقابل جریان‌های شیعی تبدیل شده است. زیرا متقدی صدر این انتخابات را تحریم کرده است.

به این ترتیب، در بخش‌هایی از پایتخت تبلیغات انتخاباتی با شدت در جریان بود، اما هواداران صدر با جمع‌آوری تابلو‌ها و تحریم نمادین انتخابات، نارضایتی خود از ساختار سیاسی را به نمایش گذاشتند.

از امروز شنبه نیز تا سه‌شنبه یعنی زمان برگزاری انتخابات و سپس اعلام نتایج، در عراق سکوت انتخاباتی حاکم خواهد بود.

ایران به دنبال چیست؟

انتخابات عراق از منظر ژئوپلیتیکی برای ایران اهمیت ویژه‌ای دارد. بغداد طی دو دهه گذشته یکی روابط نزدیکی با ایران داشته و گروه‌های شیعی این کشور در محور موسوم به مقاومت قرار می‌گیرند. عراق به‌عنوان یکی از معدود کشور‌ها با اکثریت شیعه، نه‌تنها عمق راهبردی ایران بلکه شاهراه ارتباطی میان تهران، دمشق و بیروت محسوب می‌شود.

ناظرات می‌گویند که ایران در ماه‌های اخیر کوشیده با ایجاد ائتلاف‌های فرامذهبی میان بخشی از شیعیان، سنی‌ها و کردها، زمینه تشکیل دولتی متحد را در عراق فراهم کند. چنین دولتی از نگاه تهران می‌تواند تضمین‌کننده ثبات سیاسی در بغداد و کاهش نفوذ مستقیم واشنگتن باشد.

با این حال، فشار‌های آمریکا نیز تشدید شده است. از جمله تحریم برخی شخصیت‌های نزدیک به حشدالشعبی، محدودیت‌های مالی علیه شبکه‌های اقتصادی مرتبط با ایران و حضور بیش از ۲۵۰۰ نیروی آمریکایی در عراق که مانع از تثبیت نفوذ ایران می‌شود.

تلاش آمریکا برای کاهش روابط تهران-بغداد

در سوی مقابل، آمریکا انتخابات پیش‌رو را فرصتی برای بازتعریف نقش خود در عراق می‌داند. واشنگتن در پی آن است که با حمایت از جریان‌های لیبرال و ملی‌گرای عراقی، مانع از پیروزی نیرو‌هایی شود که همسو با ایران تلقی می‌شوند.

اعزام «مایک ساوایا» به‌عنوان نماینده ویژه آمریکا به بغداد، در حالی‌که این کشور حتی سفیر رسمی در عراق ندارد، از نگاه تحلیلگران نشانه‌ای از تمایل جدی واشنگتن برای تأثیرگذاری مستقیم بر روند انتخابات است. مأموریت اصلی او که آشکارا نیز اعلام شده کاستن از روابط نزدیک تهران و بغداد است.

در همین چارچوب، آمریکا با اعمال فشار بر دولت عراق برای کاهش وابستگی انرژی به ایران، جلوگیری از قرارداد سوآپ گازی با ترکمنستان و تعلیق لایحه‌های حمایتی از حشدالشعبی در پارلمان، سعی دارد سیاست داخلی عراق را به سود خود تغییر دهد.

چالش مشارکت و اعتراضات مردمی

با وجود بالابودن هیاهو‌های انتخاباتی، میزان مشارکت مردمی همچنان یکی از چالش‌های بزرگ این انتخابات است. بخشی از جامعه عراق، به‌ویژه در بغداد و جنوب کشور، انتخابات را نمایشی و تحت نفوذ گروه‌های فرقه‌ای می‌دانند. تحریم انتخابات از سوی مقتدی صدر، پرنفوذترین رهبر سیاسی شیعیان عراق می‌تواند میزان مشارکت را به پایین‌ترین حد از سال ۲۰۰۳ برساند.

اعتراضات شش سال قبل، که با شعار پایان فساد، خروج نیرو‌های بیگانه و استقلال سیاسی عراق شکل گرفت، هنوز در حافظه جامعه زنده است. بسیاری از جوانان عراقی باور دارند که بدون اصلاح بنیادین ساختار قدرت و مهار نفوذ خارجی، هیچ تغییری حاصل نخواهد شد.

چه خواهد شد؟

نتیجه نهایی انتخابات هرچه باشد، مسیر آینده عراق بار دیگر میان دو محور تعریف خواهد شد. از دید تهران، تشکیل دولتی متحد و باثبات در عراق با پیروزی جریان‌های نزدیک به محور مقاومت تضمینی برای ثبات منطقه‌ای و حفظ توازن قدرت است. اما از نگاه واشنگتن، تنها دولتی که بتواند از تهران فاصله بگیرد، ضامن امنیت خاورمیانه خواهد بود.

در این میان، آنچه تعیین‌کننده است، اراده مردم عراق است.