صنعت سیمان در تقاطع فرصت‌ها و تهدیدها؛ از جهش تقاضا تا چالش انرژی
تحلیل بازار
16 مرداد 1404
1۰6
بازار ؛ گروه صنعت: صنعت سیمان به‌عنوان یکی از صنایع پایه و زیرساختی کشور، در سال‌های اخیر تحولات چشمگیری را تجربه کرده است. افزایش تقاضا در بازار داخلی، تغییر الگوی ساخت‌وساز به سمت اسکلت‌های بتنی و بهبود نسبی بازارهای صادراتی، موجب شد شرکت‌های سیمانی از رکود خارج شوند و به سودآوری برسند. در کنار این روند مثبت، ورود سیمان به بورس کالا نیز شفافیت و رقابت را افزایش داد.
با این حال، مسیر رشد این صنعت بدون مانع نبوده است و چالش‌هایی نظیر افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل، نوسانات نرخ انرژی و محدودیت‌های زیرساختی در صادرات، همچنان سایه خود را بر آینده آن گسترده‌اند.
افزایش تقاضا نقش مهمی در رشد صنعت سیمان در چند سال ایفا کرده است. با گران شدن فولاد و ثابت ماندن قیمت سیمان، سهم سیمان در ساخت‌وساز افزایش یافت. به‌عنوان مثال، سهم اسکلت بتنی در ساختمان‌ها از حدود ۳۵ درصد به بیش از ۷۰ درصد رسید. این تغییر در الگوی مصرف، به‌همراه بهبود بازارهای صادراتی و افزایش نرخ ارز، موجب شد شرکت‌های سیمانی بتوانند نفسی تازه کنند و سودآوری خود را افزایش دهند.
چالش‌های صنعت سیمان
چالش‌هایی نیز در این مسیر سیمانی وجود دارد. افزایش هزینه حمل‌ونقل باعث شد سیمان به کالایی محلی تبدیل شود؛ به‌طوری‌که رقابت در مناطق پرمصرف مانند تهران، تبریز و ارومیه شدت گرفت و شرکت‌ها در مناطق کم‌مصرف مجبور شدند عرضه خود را تنظیم کنند. در سه‌ماهه اخیر، مصرف سیمان حدود ۱۰ درصد کاهش یافت که بخشی از آن به رکود اقتصادی، بخشی به جنگ و توقف معاملات در بورس کالا مربوط می‌شود. با این حال، رشد قیمت‌ها و نبود کالای جایگزین موجب شد سودآوری شرکت‌ها حفظ شود.
از سوی دیگر، صنعت سیمان برخلاف بسیاری از صنایع دیگر، توانایی انتقال هزینه‌ها به مصرف‌کننده را دارد. در صنایعی مانند فولاد یا پتروشیمی، فشارهای دولتی و اشباع بازار مانع از این انتقال می‌شود، اما سیمان به‌دلیل ماهیت خاص خود، چنین محدودیتی ندارد. البته دولت در مواقع افزایش شدید قیمت با اعمال محدودیت‌هایی مانند تغییر فرمول‌های قیمت‌گذاری در بورس کالا، تلاش می‌کند بازار را کنترل کند. این اقدامات معمولاً با هماهنگی انجمن سیمان انجام می‌شود تا مصرف‌کننده به قیمت متعادل‌تری دست یابد.
یکی از مهم‌ترین ریسک‌های پیش‌روی صنعت، افزایش قیمت انرژی است. در سال جاری، نرخ برق و سوخت افزایش یافته و شرکت‌هایی که از پالایشگاه‌ها فاصله دارند، با هزینه حمل بالایی مواجه شده‌اند. با این حال، بسیاری از شرکت‌ها به سمت احداث نیروگاه‌های اختصاصی حرکت کرده‌اند تا ناترازی برق را جبران کنند. برای مثال، نیروگاه اردستان افتتاح شد و انتظار می‌رود تا ۱۸ ماه آینده چند نیروگاه دیگر نیز به بهره‌برداری برسد.
در ماه‌های اخیر، رکودی که در صنعت سیمان مشاهده شده، از نوع رکود انباشت کالا نیست. به‌عنوان مثال، در تیرماه، فروش شرکت‌ها به‌طور کامل انجام شد و رقابت در بورس کالا کاهش یافت. این نشان می‌دهد که تقاضا همچنان وجود دارد، هرچند قیمت‌ها به سطح اوج خردادماه نرسیده‌اند
در حوزه صادرات نیز، نوسانات منطقه‌ای می‌تواند فرصت یا تهدید باشد. افزایش تقاضا در کشورهایی مانند کویت یا افغانستان موجب رشد قیمت‌ها شد، اما نبود زیرساخت‌های مشترک با این کشورها، مانع از بهره‌برداری کامل از این فرصت‌ها شده است. همچنین، ریسک‌های بازار سرمایه نیز باید مدنظر قرار گیرد زیرا با افت شاخص‌ها، سهم‌های سیمانی نیز تحت فشار قرار می‌گیرند، هرچند سودآوری بالا همچنان توجیه اقتصادی دارد.
در ماه‌های اخیر، رکودی که در صنعت سیمان مشاهده شد، از نوع رکود انباشت کالا نیست. به‌عنوان مثال، در تیرماه، فروش شرکت‌ها به‌طور کامل انجام شد و رقابت در بورس کالا کاهش یافت. این نشان می‌دهد که تقاضا همچنان وجود دارد، هرچند قیمت‌ها به سطح اوج خردادماه نرسیده‌اند. صادرات نیز به‌صورت محلی‌تر شده و تمرکز به سمت کشورهای همسایه مانند ترکمنستان و افغانستان رفته است.
خبر مهمی که اخیراً منتشر شده، مصوبه هیئت وزیران مبنی بر الزام عرضه کلیه سیمان کشور در رینگ صادراتی بورس کالا از ابتدای شهریورماه است. این اقدام می‌تواند موجب شفافیت بیشتر، رقابت سالم‌تر و تثبیت بازار صادراتی شود. با وجود برخی نگرانی‌ها، چشم‌انداز صنعت سیمان همچنان مثبت ارزیابی می‌شود، به‌ویژه اگر شرکت‌ها بتوانند با مدیریت صحیح، ریسک‌های انرژی، حمل‌ونقل و صادرات را کنترل کنند.
با توجه به روندهای اخیر، آینده صنعت سیمان در ایران بیش از هر زمان دیگری به تصمیمات کلان اقتصادی و سیاست‌گذاری‌های انرژی گره خورده است. الزام عرضه سیمان در رینگ صادراتی بورس کالا، اگرچه در نگاه نخست می‌تواند موجب افزایش شفافیت و رقابت شود، اما در عمل نیازمند زیرساخت‌هایی است که هنوز به‌طور کامل فراهم نشده‌اند. شرکت‌های سیمانی برای حضور مؤثر در این رینگ، باید به اطلاعات دقیق بازارهای هدف، لجستیک مناسب و توانایی تنظیم قراردادهای بلندمدت دسترسی داشته باشند؛ امری که بدون حمایت نهادهای دولتی و تسهیل روابط تجاری با کشورهای همسایه، دشوار خواهد بود.
اثر انرژی یکی از عوامل تعیین‌کننده در سودآوری سیمان
از سوی دیگر، چالش انرژی همچنان به‌عنوان یکی از عوامل تعیین‌کننده در سودآوری و پایداری صنعت مطرح است. با افزایش نرخ حامل‌های انرژی، به‌ویژه برق و گاز، شرکت‌هایی که به منابع انرژی ارزان‌قیمت دسترسی ندارند، با کاهش حاشیه سود مواجه می‌شوند. در این میان، حرکت به‌سوی احداث نیروگاه‌های اختصاصی و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، نه‌تنها یک راهکار اقتصادی، بلکه ضرورتی استراتژیک برای حفظ رقابت‌پذیری در بازارهای داخلی و خارجی محسوب می‌شود. تجربه شرکت‌هایی مانند سیمان اردستان نشان داده که سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های انرژی، می‌تواند در بلندمدت هزینه‌ها را کاهش دهد و وابستگی به شبکه‌های ناپایدار را کم کند.
الزام عرضه سیمان در رینگ صادراتی بورس کالا می‌تواند گامی مهم در جهت شفافیت و توسعه صادرات باشد، اما موفقیت آن نیازمند حمایت‌های دولتی، تسهیل روابط تجاری با کشورهای همسایه و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های انرژی و حمل‌ونقل است
در کنار مسائل انرژی، حفظ نیروی انسانی متخصص نیز به یکی از دغدغه‌های اصلی مدیران صنعت تبدیل شده است. با افزایش مهاجرت نیروهای فنی و کاهش انگیزه در میان کارکنان، شرکت‌ها ناگزیرند به بازنگری در سیاست‌های منابع انسانی، آموزش‌های تخصصی و ارتقای سطح رفاه کارکنان بپردازند. صنعت سیمان، به‌دلیل ماهیت فنی و پیچیده خود، نیازمند نیروی کار ماهر و ماندگار است و هرگونه خلل در این حوزه می‌تواند به کاهش بهره‌وری و افزایش هزینه‌های عملیاتی منجر شود.
در سطح کلان‌تر، نقش دولت در تنظیم‌گری هوشمند و حمایت هدفمند از صنایع پایه، بیش از پیش اهمیت یافته است. صنعت سیمان، به‌عنوان یکی از ارکان توسعه زیرساختی کشور، باید در اولویت سیاست‌های صنعتی قرار گیرد. این اولویت نه‌تنها در قالب حمایت‌های مالی، بلکه باید در تسهیل صادرات، کاهش بروکراسی و ایجاد ثبات در مقررات انرژی و حمل‌ونقل، نمود یابد. تجربه کشورهای موفق در توسعه صنایع پایه نشان می‌دهد که بدون یک چارچوب سیاست‌گذاری پایدار و قابل پیش‌بینی، حتی صنایع سودآور نیز در معرض فرسایش قرار می‌گیرند.
صنعت سیمان ایران اکنون در نقطه‌ای حساس قرار دارد؛ جایی میان فرصت‌های ناشی از افزایش تقاضا و صادرات منطقه‌ای، تهدیدهایی چون ناترازی انرژی، ضعف زیرساخت‌های لجستیکی و مهاجرت نیروی انسانی متخصص. الزام عرضه سیمان در رینگ صادراتی بورس کالا می‌تواند گامی مهم در جهت شفافیت و توسعه صادرات باشد، اما موفقیت آن نیازمند حمایت‌های دولتی، تسهیل روابط تجاری با کشورهای همسایه و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های انرژی و حمل‌ونقل است. در نهایت، پایداری و رقابت‌پذیری صنعت سیمان، بیش از هر زمان دیگری به سیاست‌گذاری‌های کلان و نگاه بلندمدت به توسعه صنایع پایه وابسته شده است.
