شهریار لرزید اما جایی ثبت نشد/ پشت پرده زلزله‌های ثبت‌نشده چیست؟

به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از خبر آنلاین، زلزله‌ای که در تاریخ ۱۶ مرداد ۱۴۰۴ در شهریار رخ داد، به دلیل بزرگای کمتر از ۲.۵ در گزارش‌های رسمی مرکز لرزه‌نگاری کشوری ایران ثبت نشد. این موضوع بار دیگر بحث محدودیت‌های گزارش‌دهی زلزله‌های کوچک را در ایران و جهان مطرح کرده است.

به گفته مهدی زارع، استاد پژوهشگاه زلزله‌شناسی، گزارش زلزله‌های با بزرگای کمتر از ۲.۵ می‌تواند انفجار‌هایی مانند آزمایش‌های زیرزمینی یا انفجار مهمات در مقیاس بزرگ را آشکار کند. با این حال، شناسایی این رویداد‌ها تنها به داده‌های لرزه‌نگاری وابسته نیست.

زارع با بیان اینکه انفجار‌های ساخته دست بشر، مانند آزمایش‌های سطحی یا زیرزمینی، امواج لرزه‌ای مشابه زلزله‌های طبیعی تولید می‌کنند، ادامه می‌دهد:، اما با ویژگی‌های متفاوتی مانند ژرفای کمتر و الگو‌های موج خاص. به عنوان مثال، امواج فشاری در انفجار‌ها دامنه‌ی بلندتری نسبت به امواج برشی دارند. این تفاوت‌ها امکان تفکیک زلزله‌های زمین‌ساختی از زلزله‌های ناشی از انفجار را فراهم می‌کند.

زلزله‌های با بزرگای بیش از ۴ در ایران و کشور‌های همسایه مانند عراق، افغانستان، ترکیه، پاکستان، کشور‌های آسیای مرکزی، قفقاز و حاشیه خلیج‌فارس به‌صورت خودکار و بلافاصله گزارش می‌شوند. همچنین، زلزله‌های با بزرگای ۳ تا ۴ در بیشتر مناطق ایران و زلزله‌های با بزرگای ۲ تا ۳ در نواحی مرزی مانند آذربایجان شرقی، غربی، اردبیل، گیلان و خلیج‌فارس به دلیل ثبت در ایستگاه‌های لرزه‌نگاری کشور‌های همجوار به‌صورت خودکار گزارش می‌شوند.

او تاکید می‌کند: با این حال، زلزله‌های کوچک‌تر از ۲.۵ در ایران، مشابه بسیاری از کشور‌های دیگر، به‌صورت عمومی گزارش نمی‌شوند. در ایران، مرکز لرزه‌نگاری کشوری از سال ۱۳۸۴ با دریافت داده‌های ایستگاه‌های لرزه‌نگاری سراسر کشور، اطلاع‌رسانی زلزله‌ها را با دقت و سرعت بیشتری انجام می‌دهد. اما این مرکز زلزله‌های با بزرگای کمتر از ۲.۵ را منتشر نمی‌کند. دلایل این محدودیت شامل جلوگیری از اضطراب عمومی و خستگی از هشدار‌های مکرر است، زیرا روزانه حدود ۵۰ زلزله با بزرگای ۲ تا ۳ و ۵۰۰ زلزله با بزرگای ۱ تا ۲ در ایران رخ می‌دهد. همچنین، برخی از این رویداد‌ها ممکن است زلزله‌های مصنوعی ناشی از انفجار‌ها باشند که با زلزله‌های زمین‌ساختی اشتباه گرفته شوند.

زارع می‌گوید: در سطح جهانی، مرکز شبکه‌های زلزله‌نگاری چین (CENC) نیز زلزله‌های با بزرگای کمتر از ۲.۵ تا ۳ را گزارش نمی‌دهد، مگر در مناطق پرجمعیت یا نزدیک زیرساخت‌های حیاتی. در مناطق دورافتاده مانند سین‌کیانگ و تبت، حتی زلزله‌های با بزرگای بیش از ۳ ممکن است گزارش نشوند. این محدودیت‌ها به منظور جلوگیری از وحشت عمومی، گمانه‌زنی درباره زلزله‌های القایی (مانند زلزله‌های ناشی از معادن یا مخازن) یا حفظ محرمانگی نظامی اعمال می‌شوند، زیرا برخی لرزش‌های کوچک ممکن است به اشتباه به‌عنوان آزمایش‌های نظامی تعبیر شوند.

به گفته این استاد دانشگاه، در ترکیه، سازمان مدیریت سوانح و فوریت‌ها (AFAD) زلزله‌های با بزرگای بیش از ۲ را به‌صورت عمومی گزارش می‌دهد، اما زلزله‌های کوچک‌تر ممکن است حذف شوند. در مناطق حساس مانند استانبول، حتی زلزله‌های با بزرگای بیش از ۱.۵ نیز ثبت می‌شوند. رصدخانه‌ی کاندیلی دانشگاه بوغازیچی داده‌های دقیق‌تری ارائه می‌دهد و سیستم بلادرنگ AFAD نسبتاً شفاف است.

او می‌گوید: مراکز بین‌المللی مانند USGS و EMSC گاهی زلزله‌های گزارش‌نشده را از طریق داده‌های ایستگاه‌های کشور‌های همجوار شناسایی می‌کنند، اما این گزارش‌ها اغلب بدون جزئیات منتشر می‌شوند. در ایران، داده‌های لرزه‌نگاری با تأخیر ۱۵ تا ۲۵ دقیقه‌ای گزارش می‌شوند و شکل موج‌های خام در دسترس عموم نیست. پژوهشگران برای دسترسی به این داده‌ها باید درخواست رسمی ارائه دهند.

به گفته‌ی زارع، پایش خودکار و هوشمند زلزله‌های طبیعی و تفکیک آنها از زلزله‌های مصنوعی در مراکز لرزه‌نگاری بین‌المللی انجام می‌شود. داده‌های لرزه‌نگاری عمومی تاکنون فعالیت‌های نظامی مخفی، به‌ویژه آزمایش‌هایی با قدرت معادل یک کیلوتن ماده منفجره (معادل زلزله‌ای با بزرگای ۴) را افشا کرده‌اند. با این حال، عدم گزارش زلزله‌های کوچک‌تر از ۲.۵ همچنان چالشی برای شفافیت و پژوهش‌های لرزه‌نگاری در ایران و جهان باقی مانده است.