چرا استارتاپ‌های پرداخت خرد نتوانستند موفق شوند؟
تا زمانی که در ایران مسئله کارمزد در تراکنش‌های بانکی و پرداخت‌ها رایگان است، ما متوجه هزینه روش‌های پرداخت خرد از طریق اپلیکیشن‌ها نمی‌شویم. به عبارت دیگر، وقتی کاربر نیازی به پرداخت کارمزد یا هزینه‌های زیادی برای پرداخت خرد نداشته باشد، احتمال رشد این نوع کسب‌وکارها کمتر است.
استارتاپ‌های پرداخت خرد حدود یک یا دو سالی است در ایران شکل گرفته‌اند و ادعا می‌کنند که مشکلات پرداخت خرد در این کشور را حل می‌کنند. این استارتاپ‌ها به‌طور عمده به حوزه حمل‌ونقل عمومی متمرکز شده‌اند، اما تاکنون به موفقیت چشمگیری نرسیده‌اند.
در میان این استارتاپ‌ها، نام‌های شناخته‌شده‌ای نیز وجود دارند. این شرکت‌ها اغلب موفقیت خود را به دلیل مشکلات تنظیمی حوزه حمل‌ونقل شهری می‌پندارند و باور دارند که برخی از امتیازها و موانع موجب عدم رشد آنها شده است.
به نظر می‌آید که این استارتاپ‌ها به اندازه کافی توجه به این ندارند که این مسیر و ایده از دهه ۸۰ شروع شده و آنها تا چند سال اخیر اولین نخستین کسانی نبوده‌اند که به این موضوع فکر کرده‌اند.
از نیمه دوم دهه ۸۰، کسب‌وکارهای مختلف سعی کردند در زمینه پرداخت خرد و کیف پول‌های خرد آفلاین پیشرفت کنند. شرکت‌های نرم‌افزاری و اپراتورهای مخابراتی نیز در این راه حضور داشتند و سرمایه‌گذاری‌ها (یا هزینه‌ها) انجام شد. این تلاش‌ها در نمایشگاه‌ها با آفرهای زیاد به نمایش گذاشته شدند، اما نتیجه همیشه یکسان بود: هیچ!
استارتاپ‌ها نیز همین مسیر را دنبال کردند و به همان نتیجه ناامید‌کننده رسیدند. ممکن است مسئولیت این وضع به شهرداری، بانک مرکزی و سایر نهادها باشد، اما باید نگاهی به اقدامات استارتاپ‌ها بیاندازیم. این کسب‌وکارها قرار بود که با استفاده از بسترهای موبایلی، پرداخت خرد را آسان کنند. اما در عمل، این ایده‌ها مسئله‌ای را حل می‌کردند که واقعاً مسئله نبود!
مثلاً قرار بود که با استفاده از این پلتفرم‌ها بتوان به راحتی هزینه تاکسی را پرداخت کرد، بدون نیاز به خرد کردن پول نقد. اما واقعیت این بود که این کسب‌وکارها سعی کردند یک مشکلی را حل کنند که در واقع یک مشکل نبود! اینها فکر می‌کردند که هر چیزی که دیجیتال است، بهتر است، درحالی که برخی از مواقع استفاده از پول نقد و سنتی نیز خوب کار می‌کند و تغییرات بی‌اهمیتی به همراه دارد.
اپلیکیشن‌های پرداخت خرد معمولاً دو بخش دارند؛ یک بخش برای “پذیرنده پول” و بخش دیگر برای “پرداخت‌کننده”. این اپلیکیشن‌ها به دنبال حل یک مسئله می‌گردند که واقعاً یک مشکل نیست و تاکنون این مانع رشد پرداخت خرد الکترونیکی باقی مانده است. این اپلیکیشن‌ها از تکنولوژی‌های مختلفی مانند بلوتوث استفاده می‌کنند، اما برای استفاده از آنها، هر دو طرف باید این اپلیکیشن را نصب کرده باشند.
استفاده از بلوتوث در برخی موارد محدودیت‌های خود را دارد و هنوز به خوبی در همه جا کار نکرده است. این اپلیکیشن‌ها عملکرد ضعیفی دارند و اغلب اجرایی ناکارآمدتری دارند.
در واقع، این اپلیکیشن‌ها سعی در حل یک مسئله دارند که واقعاً مشکلی نیست و به واقعیت پول خرد درست پاسخ نمی‌دهند. تجربه کاربری آنها به شدت ضعیف است و طراحان آنها به دلیل موفقیت در زمینه‌های دیگر، از اعتماد به نفس بیش از حد برخوردارند. در این سال‌ها، شرکت‌های مختلف راهکارهای بسیاری را ارائه داده‌اند، اما بسیاری از آنها فراموش شده‌اند. چه اشکالی دارد که ما هم مانند اروپا و آمریکا از پول نقد استفاده کنیم؟ آیا استفاده از سکه چه مشکلی دارد؟
نهاد رگولاتوری مالی در ایران مسائلی را به وجود آورده و همه را به مسیر اشتباه هدایت کرده است. در حوادثی، شاید درباره “کش‌لس سوسایتی” در هلند و سوئد شنیده‌ایم و می‌خواهیم ایران را نیز همینطور کنیم. اما چه مشکلی داشت که موقتاً به ایتالیا رضایت می‌دادیم؟
اپلیکیشن‌های فعلی، علیرغم سروصداهای اطراف آنها، نتوانسته‌اند نوآوری اساسی ایجاد کنند. این اپلیکیشن‌ها از زیرساخت‌های ناکارآمد استفاده کرده و برای پردازش پرداخت‌ها از روش‌های متداول استفاده کرده‌اند. مسئله پرداخت خرد در ایران، مشکل فناوری نیست. مسئله NFC و بلوتوث (BLE) و راه‌حل‌های دیگر، فقط جزء جزئی از این موضوع است.
احتمالاً در آینده باید کیف‌پول‌های خرد الکترونیکی بهبود یابند، اما اگر سکه از مبادلات حذف شده است، نباید به دنبال یافتن راه‌حل فناورانه برای آن باشیم. سکه همیشه مصرف دارد و در دنیا به عنوان وسیله‌ای برای پرداخت‌های خرد استفاده می‌شود. اگر در ایران، مشکل دیدگاه حاکمیتی باعث حذف سکه و جایگزینی آن با تراکنش‌های گران‌قیمت شده است، نباید این اشتباه را ادامه دهیم.
احتمالاً در آینده، این اپلیکیشن‌ها به سمت استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته‌تری همچون شارژ متجه شوند. الگوهای موفق در این زمینه، معمولاً توسط شرکت‌هایی مانند استارباکس و حتی آمازون ایجاد شده‌اند.
مطمئناً این تیم‌ها با توجه به پتانسیل و ترافیک کاربران، به سمت تولید و ارائه اپلیکیشن‌های پرداخت خرد هدایت خواهند شد. اما با توجه به کارمزد بالا، تا زمانی که مشکل کارمزد در ایران حل نشده و تراکنش‌های بانکی و پرداختی رایگان نیستند، امکان موفقیت و رشد این شیوه کسب‌وکاری کم است.
به نظر می‌رسد که تجربه پرداخت در این اپلیکیشن‌ها کمی بی‌تجربه است. احتمالاً با استفاده از سامانه پیوند، واردکردن اطلاعات کارت کاربران را ساده‌تر خواهند کرد. این کسب‌وکارها با شبکه کاربری قدرتمندی که دارند، پتانسیل موفقیت بالایی دارند. اما برای موفقیت در فضای واقعی، نیاز به اقدامات و استراتژی‌های جدیدتری دارند.
